Vì đâu mà cây mai vàng “đoạn tuyệt” với Bắc

vuanhuy2408

Trong thơ văn thời Lý- nai lưng, thấy xuất hiện khá dày đặc hình ảnh cây mai và nghe đâu mỗi khi hoa mai hiện diện đều khiến những áng thơ của thi nhân xưa trở nên những câu chữ xuất thần. Ấn tượng nhất là những bài thơ Tảo mai của Phật hoàng è cổ Nhân Tông và “Cáo tật thị chúng” của Thiền sư Mãn Giác thời Lý với câu thơ bất hủ “Cứ tưởng xuân tàn hoa rụng hết/ Đêm qua, sân trước một nhành mai”.

Mai vàng yên ổn Tử- loài hoa Qúy độc đáo ngày Tết
Bình luận cái hay, cái đẹp trong những áng thơ kiệt tác này, sẽ là thừa ví như sa đà vào sự săm soi, câu hỏi rằng đấy là hoa mai vàng, mai trắng, hay mai hồng? Bởi hoa mai ở đây chỉ mang tính ước lệ hàm chỉ mùa xuân - sự sống - hạnh phúc, và mai vàng hay mai trắng đều mang ý nghĩa thoát tục như nhau, cũng như bất cứ loài hoa thanh khiết và cao thượng nào khác. Nhưng bài viết này ko nhằm bình luận thơ, mà muốn đi tậu nguồn gốc của loài hoa mà người xưa phải “cúi đầu bái lạy”.
Mai vàng hay mai trắng?
Báo cần lao số ra ngày 26-1-2011 có bài “Trước nhà phải trồng cây mai vàng” của tác fake Minh Tự, viết: “…Yêu và tôn thờ hoàng mai như thế, Do vậy người Huế đã mắc phải một nhầm lẫn rất quan trọng.
Họ cứ khẳng định như chân lý rằng cây hoa mai bất hủ của Mãn Giác thiền sư trong bài kệ nổi tiếng “Cáo tật thị chúng” chính là hoàng mai. Thậm chí các nhà thơ, các nhà giáo và nhắc cả các nhà sư xứ Huế vẫn bình luận rất vô tư, rằng “Đình tiền tạc dạ nhất chi mai” đó là mai vàng. Họ đã mặc định “mai cốt cách, tuyết tinh thần” trong Kiều của Tố Như chính là hoàng mai. Họ đã khẳng định cái loài hoa mà Chu Thần Cao Bá Quát suốt cả đời chỉ cúi đầu bái lạy độc nhất, “Nhất sinh đê thủ bái mai hoa”, đó là mai vàng.
=>Xem thêm: Hướng dẫn cách ươm hạt mai vàng đúng kỹ thuật
Cho đến một ngày đầu xuân 2009, nhà nghiên cứu Hải Trung đã lên tiếng đính chính cho hoa mai, thì người Huế mới biết rằng trong khoảng bấy lâu mình đã “lầm to”. Theo tác fake Hải Trung, loài hoa mai mà Mãn Giác thiền sư, Cao Bá Quát, Nguyễn Du, và không ít tác phẩm trong văn học trung đại Việt Nam và cả trong trục đường thi vẫn đề cập tới, chính là loài mai trắng, người Bắc thường gọi là hoa mơ, người Huế gọi là bạch mai, tuyết mai hay hàn mai.
Loài hoa thuộc họ Mơ, tên kỹ thuật là Prunus mume S.et Z, hoa nhỏ màu trắng như tuyết, quả mai chính là quả mơ mà người ta vẫn thường sử dụng để chế biến ô mai. Khác hẳn với hoa mai vàng, có tên kỹ thuật là Ochna harmandii Lee thuộc họ hoàng mai, có tông tích ở phương Nam.
Theo nhà dược học Đỗ Tất Lợi - trong bài viết “Cây mơ, cây mai dưới con mắt người làm công việc khoa học” in trên báo dân chúng Ngày 22-2-1983 thì: “Người Việt mới biết tới cây mai vàng khoảng 300 năm trở lại đây.
Vào thế kỷ thứ XI, dưới thời nhà Lý, thì Mãn Giác thiền sư đã biết đến hoa hoàng mai đâu mà bảo “nhất chi mai” đấy là một cành mai nở vàng trước sân? Đến giờ, hoa mai vàng vẫn không thể sống và ra hoa được trong khí hậu lạnh của miền Bắc, vậy thì loài hoa kiên cường nở trong giá buốt khiến cho người quân tử phải “đạp tuyết” để “tầm mai” đó kiên cố không phải là mai vàng.
Wikipedia khi đề cập đến mục từ “Mai vàng” cũng cho biết: “Việc miền Bắc chơi đào, trong miền Nam chơi mai trong dịp Tết được giảng giải là sau khi mở mang lãnh thổ về phương Nam vốn có khí hậu hot hơn không đáp ứng với việc trồng đào, mỗi khi Tết đến, những người đi mở đất nhớ đến cành đào ngoài Bắc nhưng không thể mang lại đã chọn mai (một cây hoa rất phổ biến ở trong Nam, đẹp, đa dạng hoa lại nở đúng mùa Tết) để thay thế.

Tác kém chất lượng Minh tự tận trong bài “Trước nhà phải trồng cây mai vàng” thêm một lần nữa khẳng định Cây mai trong thơ văn xưa chính là loài mai trắng để rồi: “Dẫu biết rằng loài hoa mai mà người xưa gọi là biểu trưng của người quân tử với cốt cách nhẫn nại trước giá lạnh của đất trời và lặng thầm lưu giữ tinh hoa đất trời đấy là loài mai trắng ở miền Bắc, nhưng các giáo đồ của hoàng mai ở xứ Huế vẫn nhất thiết rằng mai vàng mới chính là loài hoa cao quý, khiến cho kẻ sĩ bất khuất như Cao Bá Quát cũng phải cúi lạy."
"Tôi đã gặp nhiều người Huế trồng mai, chơi mai và hiểu biết về hoa mai để thử đính chính với họ về sự nhầm lẫn này, và nhận lại phổ quát cái lắc đầu. Người trồng mai thì bảo hoa mai kèm theo là cái giống mai vàng này, các thứ khác chỉ là ăn theo mai mà thôi. Người nghiên cứu về hoa mai thì bảo có tới 200 loài hoa mai, nhưng đại diện cho họ nhà mai thì phải là hoàng mai. Người chơi mai thì bảo cứ nhìn cái dáng mềm mại mà vươn cao của hoàng mai, thân cây với những lớp đồi mồi tuyết sương, kiên nhẫn qua nắng mưa để rồi nở ra cho đời những bông hoa vàng tinh nhanh, đó mới là cốt cách của người quân tử! Người Huế tôi thủy chung tới mức cổ hủ, nhưng đáng yêu cũng chính là chỗ đó!” - Nhà báo Minh Tự viết.
Thực ra, không những những ý trung nhân hoa xứ Huế thản nhiên tin rằng cây mai mà người xưa bái lạy chính là hoàng mai, mà ngay cả phổ thông học giả, nhà nghiên cứu Phật giáo, văn chương ở miền Nam cũng thản nhiên hình dong hoa mai trong thơ văn Lý trần là cây mai vàng.
HT.Thích Giác Toàn trong bài “Những đóa mai vàng đẹp mãi nghìn năm” cũng viết: “Tóm lại, như chúng ta đã biết, cánh hoa vàng (hoàng hoa) của Thiền sư Thiền Lão, cành mai vàng của Thiền sư Mãn Giác đầu, giữa đời Lý và đóa cúc vàng của Thiền sư Huyền quang đãng gần cuối đời Trần… cả 3 đóa hoa vàng cách nhau trên dưới 300 năm. Vậy mà lúc đọc lại, ta tưởng dường như 3 con người, 3 vị Thiền sư Thiền Lão-Mãn Giác-Huyền quang đãng và 3 đóa hoa vàng đơn thuần là một - như mới đâu đây, mới hôm nào… rồi chợt giật mình. Ồ! Đây rồi - đóa hoa vàng của chính lòng ta “tâm thức sống của chính mình,” của mỗi người chúng ta. Ôi! Những đóa hoa vàng tuyệt bích thiên thu”.
=>Xem thêm: Tất tần tật các bước phân bón cho mai vàng theo từng giai đoạn
Mai vàng đã rộng rãi ở miền Bắc vào thời Lý - è cổ
dĩ nhiên trong khoảng trước cho đến nay, mọi người miền Bắc đều nghĩ rằng cây mai vàng chẳng thể hiện diện ở Bắc Bộ từ thời xa xưa, vì đây là loài cây nguồn gốc ở Nam. Miền Bắc chỉ có cây mai trắng, nhưng ít quý khách để chơi Tết, mà ngày Tết thường chỉ chơi hoa đào. Nhưng từ năm 2007, lúc rừng Đại lão mai vàng ở im Tử được phát hiện và công bố khiến tất thảy đều ngỡ ngàng.
Chính quyền tỉnh giấc Quảng Ninh đã đưa rừng mai vàng vào quy hoạch di sản quan trọng phải bảo vệ nghiêm ngặt, đồng thời các nhà phương pháp nước ta đã nghiên cứu rừng mai quý hi hữu này. Lúc dò hỏi kỹ nguồn gốc cây mai vàng ở non thiêng đại ngàn yên ổn Tử, các nhà khoa học của Viện Nghiên cứu Rau quả và Trường Đại học Nông nghiệp l cũng đều nhận thấy giống mai vàng này đã có cách đây khoảng 800 năm, được phân bố tản mạn khắp vùng rừng im Tử, nhưng tập hợp ở 3 khu chính; ấy là: Khe núi dọc trong khoảng chùa Hoa im xuống, khu rừng thuộc thị trấn Vàng Danh (TX Uông Bí) và khu rừng thuộc dãy núi thị trấn Tràng Lương, Bình Khê (Đông Triều).